Nhiều ý kiến cho rằng tái cấu trúc thị trường chứng khoán phải đi kèm tái cơ cấu công ty kiểm toán (CTKT). Báo cáo tài chính được kiểm toán vẫn có vấn đề về chất lượng.

Bởi các báo cáo tài chính dù đã được kiểm toán vẫn “có vấn đề” về chất lượng. Điều này gây ra rủi ro nhất định đối với các bên tham gia thị trường.

Trao đổi với ĐTTC, ông Bùi Văn Mai, Phó Chủ tịch thường trực Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (VACPA), nhìn nhận sự yếu kém này phát xuất từ nhiều nguyên nhân, cần có giải pháp tổng thể để giải quyết.

Chất lượng chưa đồng đều

Ông đánh giá thế nào về số lượng, chất lượng các CTKT, kiểm toán viên (KTV) hiện nay?

Ông Bùi Văn Mai: - Trong 3, 4 năm trước, số lượng CTKT phát triển rất nhanh, có năm thành lập mới 15-20 công ty. Tuy nhiên, trong 2 năm gần đây, tốc độ phát triển đã giảm, có công ty mới nhưng cũng có những công ty phải ngừng hoạt động, hoặc phải sáp nhập do không có khách hàng, không có KTV.

Đến nay, số lượng CTKT khoảng 160-170, quy mô và chất lượng hoạt động nhìn chung có tăng. Có được điều này do hệ thống văn bản pháp luật ngày càng đầy đủ nên việc lập, kiểm toán báo cáo tài chính nâng cao hơn. Hiện có khoảng 1.500/2.000 KTV có chứng chỉ hành nghề đang hoạt động.

Trong nghề kiểm toán, trách nhiệm của KTV chỉ là kiểm tra và xác nhận sự trung thực, hợp lý của báo cáo tài chính chứ không có trách nhiệm phải phát hiện tất cả gian lận như cơ quan điều tra. Tất nhiên, trong quá trình kiểm toán, nếu KTV phát hiện ra các gian lận càng tốt. Nói như vậy để thấy nếu doanh nghiệp cố tình cung cấp số liệu sai trái, gian lận cũng rất khó để KTV đánh giá đúng.

- Ông thực sự yên tâm đối với chất lượng CTKT, KTV?

- Số lượng CTKT, KTV so với yêu cầu, theo tôi dù đã nâng cao nhưng vẫn chưa đủ so với đòi hỏi của thị trường và chất lượng cũng chưa hoàn toàn yên tâm. Đó là sự chưa đồng đều khi trình độ giữa các CTKT lớn và nhỏ còn khoảng cách.

Mặt khác, một số chính sách của Nhà nước vẫn chưa đồng bộ, rõ ràng, có những điều để phân định đúng - sai là không dễ khẳng định; trách nhiệm thuộc về ai cũng khó xác định. Chẳng hạn như việc xử lý về chênh lệch tỷ giá, đến nay Bộ Tài chính có các văn bản hướng dẫn khác nhau, doanh nghiệp, KTV không biết phải thực hiện thế nào cho đúng.

Trong số 160-170 CTKT, nếu nói về nhóm nổi trội, đẳng cấp có 10-15 công ty, khoảng 100 công ty mức độ trung bình, còn lại là các công ty yếu. Với những công ty yếu chuyện giải thể, sáp nhập cũng rất mong manh.

- Vậy 40-50 CTKT yếu tiến hành kiểm toán doanh nghiệp liệu có ảnh hưởng đến chất lượng báo cáo tài chính, gây thiệt hại cho nhà đầu tư?

- Nước nào cũng có CTKT quy mô lớn, trung bình và nhỏ, bởi thị trường, khách hàng có sự phân cấp nhất định và ranh giới giữa các công ty có quy mô khác nhau có thể rất lớn.

Hiện 4 công ty quốc tế lớn có mặt ở Việt Nam (KPMG, Deloitte Touche Tohmatsu, PricewaterhouseCoopers và Ernst & Young) chiếm đến 70% thị phần, 15-20 công ty trong nước 20%. Thị phần còn lại thuộc các CTKT khác. Do vậy, nếu các CTKT nhỏ có sai cũng chỉ ảnh hưởng ở phạm vi nhỏ.

Bài học lớn từ DVD

- Một trong những điển hình về chất lượng kiểm toán “có vấn đề” được giới đầu tư nhìn nhận từ trường hợp của DVD, dù được CTKT lớn là A&C và E&Y kiểm toán. Quan điểm của VACPA về sự việc này?

- Trong quá trình phân tích, đánh giá các báo cáo tài chính do 2 công ty trên kiểm toán, chúng tôi thấy việc tuân thủ quy trình kiểm tra, kiểm soát ở mức độ cao và họ đều đạt 94/100 điểm (A&C) và 96/100 điểm (E&Y), trong khi trên 80 điểm là tốt.

Thế nhưng nhiều nhà đầu tư khi đọc thường không chú tâm nhiều vào các đánh giá của kiểm toán nên nhận thức chưa đầy đủ.

Chẳng hạn, KTV có ý kiến “ngoại trừ những sai sót nêu trên còn lại là trung thực và hợp lý” nhưng nhiều khi nhà đầu tư chỉ tập trung câu “trung thực và hợp lý” mà không để ý đến hàng loạt dữ kiện “ngoại trừ”. Trong khi chỉ một điểm “ngoại trừ” đã phản ánh tổng thể của báo cáo.

Nếu người có chuyên môn, chỉ nhìn vào điểm “ngoại trừ” để đánh giá báo cáo tài chính có đáng tin tưởng hay không. Đó là những đánh giá chúng tôi đưa ra được sau khi tiến hành kiểm tra 2 CTKT sau vụ việc xảy ra với DVD.

Sau đó Bộ Tài chính đã yêu cầu đưa 2 doanh nghiệp trên vào diện kiểm tra năm nay. Vì thế, dù mức độ tuân thủ của họ cao và sai sót không đáng kể, nhưng 2 CTKT này vẫn chưa được chấp nhận kiểm toán công ty niêm yết.

Tôi cho rằng cần có cái nhìn công bằng với lĩnh vực kiểm toán và doanh nghiệp kiểm toán. Chẳng hạn, với E&Y hay các công ty kiểm toán quốc tế lớn đã có nhiều đóng góp vào sự phát triển của lĩnh vực kiểm toán tại Việt Nam.

Nếu chỉ vì một sự kiện liên quan đến DVD mà không chấp nhận họ đủ điều kiện kiểm toán công ty niêm yết là không công bằng. Một số chuyên gia quốc tế thường phàn nàn làm việc ở Việt Nam rất khó khăn, vì nhiều khi không biết làm như thế nào là đúng, sai do các quy định ở Việt Nam nhiều khi chưa rõ ràng.

- Vậy sai sót trong kiểm toán liệu có là kẽ hở để KTV bắt tay thông đồng với doanh nghiệp?

- Về nguyên tắc, KTV phải độc lập, khách quan, trung thực, còn trên thực tế có thể KTV thông đồng với doanh nghiệp. Nhưng có thể nói trường hợp này rất hiếm, vì nếu chỉ sai phạm 1 lần KTV không được tiếp tục hành nghề và ảnh hưởng lớn đến uy tín của CTKT.

Như E&Y là một trong 4 công ty lớn của thế giới, có hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ. Tất nhiên, họ cũng có thể bị sai sót. Nghề kiểm toán cũng như các nghề nghiệp khác, sai sót là điều không thể tránh, quan trọng là giảm thiểu rủi ro.

Thiếu chế tài mạnh

- Ông đánh giá thế nào về chất lượng CTKT sau khi VACPA tiến hành kiểm tra năm nay?

Ban hành nhanh, đồng bộ các văn bản hướng dẫn Luật Kiểm toán độc lập có hiệu lực từ ngày 1-1-2012. Bên cạnh đó, cần cơ cấu lại hệ thống quản lý của Nhà nước trong lĩnh vực này. Bởi dù luật đã có nhưng chưa quy định cụ thể thì UBCKNN, Bộ Tài chính, các cơ quan khác và VACPA phải làm gì? Trong cơ cấu đó cần có sự hợp tác, hỗ trợ lẫn nhau ra sao? Đó là những vấn đề cần làm rõ. Mặt khác, nên tăng thêm kỳ thi để tăng số lượng KTV, từ đó có sự sàng lọc về chất lượng, chế tài mạnh, buộc các CTKT nâng cao chất lượng hoạt động.

- Năm nay chúng tôi kiểm tra 30 công ty, kết quả: 5 công ty tốt, 18 đạt yêu cầu, 6 chưa đạt yêu cầu và 1 yếu kém. Những đơn vị chưa đạt yêu cầu và yếu kém phần lớn là công ty nhỏ và còn nhiều sai sót về việc tuân thủ quy trình kiểm toán, như bỏ qua thủ tục, bỏ bớt giai đoạn trong soát xét, sai sót về thủ tục hành chính.

Tuy nhiên, cũng phải thấy việc xử lý của các cơ quan quản lý với CTKT chưa mạnh nên vẫn xảy ra sai sót vào năm sau. Hàng năm, chúng tôi thường kiểm tra 1/3 số CTKT và thông thường sau 3-4 năm mới kiểm tra lại, nhưng các công ty yếu kém năm sau sẽ được tiếp tục kiểm tra. Qua đây cho thấy thị trường kiểm toán còn gặp nhiều khó khăn.

Đó là do yêu cầu của khách hàng, nhà đầu tư ngày càng cao, nhưng công tác kiểm toán chưa đáp ứng kịp thời, dẫn đến sự cạnh tranh về KTV, về giá phí kiểm toán. Bên cạnh đó, nghề kiểm toán đối mặt nhiều rủi ro nên nhiều KTV chuyển sang nghề khác.

- Vậy VACPA có kiến nghị gì đến cơ quan quản lý trong giải quyết những bất cập?

- Chúng tôi đã công khai trên website của Hội và sẽ báo cáo với Bộ Tài chính kết quả kiểm tra năm 2011. Thông thường, Bộ Tài chính cũng dựa vào kết quả kiểm tra của Hội để xử phạt. Tuy nhiên, những năm qua việc xử phạt chỉ ở mức độ phê bình, cảnh cáo, khiển trách. Một vài lần phát hiện KTV có sai sót nghiêm trọng đã đình chỉ hành nghề 1 năm.

Nguyên nhân một phần do văn bản pháp luật còn thiếu quy định cụ thể các tình tiết sai phạm, mức độ xử phạt trong lĩnh vực này. Năm tới, khi Luật Kiểm toán độc lập có hiệu lực, việc xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực kiểm toán sẽ dễ dàng hơn.

- Phải chăng chất lượng kiểm toán hiện nay chưa cao do nhiều nguyên nhân, trong đó có việc chi phí kiểm toán quá thấp?

- Về nguyên tắc, phí là sự thỏa thuận giữa khách hàng với CTKT, Nhà nước không can thiệp. Theo tính toán của chúng tôi, mức chênh lệch giá phí bình quân giữa các công ty rất khác nhau. Một công ty trong nhóm 4 công ty lớn có giá phí bình quân 380 triệu đồng/hợp đồng kiểm toán, trong khi các công ty của Việt Nam phổ biến 35-50 triệu đồng.

Chúng tôi đã xây dựng bộ hồ sơ kiểm toán mẫu cho khoảng 2/3 CTKT của Việt Nam thực hiện với giá phí thấp nhất là 50-70 triệu đồng. Do vậy, nếu mức phí kiểm toán dưới 50 triệu đồng sẽ không thể thực hiện đầy đủ các thủ tục kiểm toán cần thiết.

- Xin cảm ơn ông.

Theo Hà My
Sài gòn đầu tư
 

Đầu tư thua lỗ triền miên, nhưng vẫn phải móc tiền túi nộp thuế, NĐT tỏ ra ngán ngẩm với sự bất cập của Luật Thuế thu nhập cá nhân (TNCN) đối với hoạt động đầu tư chứng khoán.

Chán nản, ức chế và muốn quên đi… là cảm xúc của NĐT khi nói về tình trạng đầu tư thua lỗ, nhưng vẫn phải đem tiền nhà đi nộp thuế. Sau một thời gian "kêu" về tình trạng bất cập của chính sách thuế TNCN đối với hoạt động đầu tư chứng khoán nhưng cơ quan quản lý không có biện pháp khắc phục hữu hiệu, NĐT đã "dị ứng" với những câu hỏi về chuyện thuế khoá và cảm thấy như mình bị bỏ rơi.

"Tôi cảm thấy chán chường và tuyệt vọng vì sự vô lý của chính sách thuế, nhưng mãi không được khắc phục. Khi làm chính sách, cơ quan quản lý lúc nào cũng nói có biện pháp khuyến khích NĐT nhỏ lẻ tham gia thị trường, bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng, hợp pháp của họ. Thế nhưng, sự vô lý có một không hai của chính sách thuế TNCN đang phủ nhận điều này…", NĐT mở tài khoản tại một CTCK niêm yết lớn nói.

Có một thực tế là, với cách khấu trừ thuế ngay khi thực hiện giao dịch, gần như chẳng NĐT nào để ý họ phải đóng bao nhiêu thuế sau mỗi thương vụ bán chứng khoán, huống gì đến việc tính số thuế phải nộp hàng tháng, quý.

Tuy nhiên, do phần mềm giao dịch trực tuyến của CTCK hiển thị chi tiết các dữ liệu về lỗ, lãi của từng mã chứng khoán và tổng danh mục đầu tư, nên một NĐT cho biết: "Gần đây nhất, do lo ngại thị trường mất thanh khoản, tôi đành bán một mã chứng khoán khi bị lỗ tới 37%. Đau nhất là số lỗ này chưa bao gồm khoản thuế bị khấu trừ. Xem lại sao kê trong 3 tháng qua, tôi không khỏi ức chế khi khoản lỗ lên tới trên 100 triệu đồng, trong đó có hơn 10 triệu đồng tiền thuế".

Trong khi hầu hết NĐT gần như không biết, thậm chí không muốn nhớ số thuế mình bị khấu trừ, thì các CTCK lại nắm số liệu này rất chắc. Lý do là bởi các CTCK hàng tháng phải thay NĐT thực hiện quyết toán thuế với cơ quan thuế.

Phó tổng giám đốc một CTCK lớn đang niêm yết cho biết, 7 tháng đầu năm 2011, tổng số thuế mà Công ty khấu trừ của NĐT khoảng 14 tỷ đồng, nghĩa là trung bình khoảng 2 tỷ đồng/tháng. Từ tháng 8 đến tháng 11/2011, do Quốc hội cho phép giảm tỷ lệ khấu trừ thuế khi giao dịch từ 0,1%/giá trị giao dịch xuống 0,05%, nên số thuế mà Công ty khấu trừ trung bình khoảng gần 1 tỷ đồng/tháng.

Do quy định của Luật Thuế TNCN, nên bất kể đầu tư lỗ hay lãi, tất cả NĐT đều bị khấu trừ thuế khi thực hiện giao dịch. Điều đáng nói là qua bóc tách dữ liệu, Công ty nhận thấy, phần nhiều NĐT bị lỗ nhưng vẫn bị nộp thuế.

Kế toán trưởng một CTCK có trụ sở chính tại Hà Nội cho biết, trung bình số tiền mà NĐT bị Công ty khấu trừ để thực hiện nghĩa vụ thuế là khoảng hơn 60 triệu đồng/tháng, trong đó, đa phần NĐT thua lỗ, thậm chí lỗ nặng với tỷ lệ thâm vào vốn 30 - 40%. Do phần mềm giao dịch của Công ty được thiết kế có nhiều tiện ích, nên cả Công ty và NĐT đều dễ dàng nắm bắt được tổng lãi lỗ của danh mục đầu tư, số tiền thuế, phí bị khấu trừ…

Tại kỳ họp Quốc hội mới đây, việc sửa đổi Luật Thuế TNCN đã được đưa vào chương trình xây dựng luật năm 2012 của Quốc hội. Theo đó, tại kỳ họp diễn ra vào cuối năm 2012, Luật này sẽ được Quốc hội xem xét thông qua. Khi đó, hy vọng những vô lý của Luật Thuế TNCN đối với đầu tư chứng khoán hiện tại sẽ được khắc phục, bởi nhiều lần, lãnh đạo Bộ Tài chính khẳng định quan điểm, khi Luật được sửa đổi thì sẽ đảm bảo NĐT có lãi mới phải chịu thuế.

Về phương án sửa đổi Luật, trao đổi với ĐTCK ngày 9/12, Thứ trưởng Bộ Tài chính Vũ Thị Mai, cho biết, thực hiện chỉ đạo của Chính phủ, Bộ Tài chính đang đôn đốc Tổng cục Thuế khẩn trương tổng kết việc triển khai Luật Thuế TNCN, để làm rõ những bất cập phát sinh trong thực tiễn, trên cơ sở đó, đề xuất phương án khắc phục cụ thể, nhằm đảm bảo tính khả thi cho Luật.

Riêng về những bất cập của Luật đối với lĩnh vực đầu tư chứng khoán, Tổng cục Thuế đang đánh giá khách quan, toàn diện để đề xuất giải pháp. Việc sửa đổi Luật Thuế TNCN sẽ có tính đến kinh nghiệm của thế giới.

Theo Hữu Đạo - ĐTCK


 

Ông Lê Văn Châu, Chủ tịch Hiệp hội Kinh doanh chứng khoán Việt Nam (VASB) cho rằng, TTCK sụt giảm mạnh trong thời gian qua, bên cạnh nguyên nhân khách quan từ nền kinh tế, còn do những yếu tố nội tại trong mô hình tổ chức và vận hành của TTCK.

Thứ nhất, dù thời gian qua Ủy ban Chứng khoán Nhà nước (UBCK) đã có những giải pháp và kiến nghị phát triển thị trường, song hầu hết chỉ dừng lại ở mức đề xuất. Việc chậm triển khai đã tác động không thuận lợi đến thị trường và nhà đầu tư. Sự phối hợp giữa các ngành tài chính - ngân hàng để hỗ trợ cho TTCK chưa được như mong đợi. Công tác phát hành, tăng vốn và niêm yết của DN chưa có tiêu chuẩn nghiêm ngặt, việc thanh tra, giám sát... còn hạn chế.

Thứ hai, việc cho phép ra đời quá nhiều CTCK, công ty quản lý quỹ trong lúc TTCK Việt Nam còn nhỏ bé, đã dẫn đến tình trạng nhiều công ty lôi kéo khách hàng, vi phạm nguyên tắc nghiệp vụ và đạo đức nghề nghiệp.

Thứ ba, TTCK là một ngành hết sức nhạy cảm và là thị trường của niềm tin. Song thời gian qua, nhiều luồng thông tin một chiều làm cho tâm lý của các nhà đầu tư bị hoang mang, dao động..., làm thị trường thêm khó khăn.

Từ những thực tế đó, theo chúng tôi, cần gấp rút thực hiện những giải pháp tái cấu trúc và cải tiến cơ chế hoạt động của TTCK Việt Nam, nhằm khôi phục lại lòng tin người đầu tư.

Mô hình thị trường

Trước hết, nên sáp nhập 2 Sở GDCK hiện nay thành 1 Sở GDCK đủ mạnh để cạnh tranh thu hút vốn với TTCK trong khu vực. Tiếp đó, cần cổ phần hóa Sở GDCK càng sớm càng tốt. Thời kỳ đầu, Nhà nước có thể nắm cổ phần chi phối, sau đó giảm dần, để đưa về nguyên tắc tự quản.

Sở GDCK ưu tiên bán cổ phần cho các CTCK, công ty quản lý quỹ, ngân hàng và các tổ chức tài chính khác. Từ đó, hình thành một hệ thống quan hệ nội tại trong hệ thống thị trường tài chính, nâng cao quyền hạn và trách nhiệm của các định chế tài chính với TTCK.

Cơ chế, chính sách

Thứ nhất, đối với nghiệp vụ phát hành và niêm yết: TTCK Việt Nam đã qua thời kỳ coi "tạo hàng" là nhiệm vụ trọng tâm. Vì vậy, đã đến lúc cần nâng điều kiện niêm yết và điều kiện phát hành chứng khoán theo hướng, để được phát hành chứng khoán ra công chúng, công ty phải có 3 năm liên tục gần nhất có lợi nhuận (hiện là 1 năm), tỷ suất lợi nhuận phải đạt một tỷ lệ phần trăm nào đó (ví dụ 10%) trên vốn điều lệ (hiện chưa có điều kiện này); phương án phát hành phải trên cơ sở một dự án đầu tư có hiệu quả kinh tế...

Thứ hai, việc công khai, minh bạch hoạt động là tiêu chí cho mối quan hệ giữa công ty đại chúng với công chúng đầu tư. UBCK, Sở GDCK là cơ quan trung gian quản lý, giám sát để thông tin hai chiều đó hoạt động tốt nhất. Vì vậy, nội dung, kỳ hạn và phương thức công bố thông tin phải được chuẩn hóa. Công ty đại chúng phải thiết lập website theo mẫu thống nhất, do UBCK ấn hành. Tất cả thông tin của công ty phải được công bố qua website đó.

Thứ ba, trong cơ chế tổ chức và hoạt động của TTCK tập trung, CTCK là nhân tố chính yếu quyết định sự thành bại của thị trường. Để ngăn chặn sự xung khắc quyền lợi giữa nghiệp vụ tự doanh với nghiệp vụ môi giới, CTCK nên chia làm hai loại: công ty môi giới chứng khoán (không có nghiệp vụ tự doanh và bảo lãnh phát hành) và công ty kinh doanh chứng khoán (không có nghiệp vụ môi giới). Việc cơ cấu lại hệ thống CTCK theo giải pháp này sẽ đơn giản, hiệu quả hơn so với giải pháp giải thể, sáp nhập.

Thứ ba, DN niêm yết phải chịu trách nhiệm trước hết về các giao dịch nội gián. Khi mà công ty đại chúng còn sử dụng thông tin như là "món quà" cho một hoặc một nhóm nhỏ người đầu tư thì rất khó hạn chế giao dịch nội gián. Tuy nhiên, công ty niêm yết không chịu trách nhiệm về giá chứng khoán trên thị trường, vì giá cổ phiếu bị tác động bởi nhiều yếu tố. UBCK buộc DN phải giải trình lý do giá chứng khoán tăng, giảm liên tục 5 - 10 phiên là phi lý. Lẽ ra, đó là câu hỏi tổ chức niêm yết dành cho Sở GDCK, UBCK.

Thứ tư, lâu nay, ngân hàng chỉ định thanh toán là BIDV được hưởng nhiều lợi ích từ nghiệp vụ này, vì một nguồn vốn khổng lồ của TTCK được luân chuyển tại đây. Phải có chính sách điều tiết thu nhập từ nguồn lợi này. Do đó, nên giao nghiệp vụ ngân hàng chỉ định thanh toán về cho NHNN. Đây là một phương án tối ưu mà nhiều nước đã làm, vì NHNN là trung tâm thanh toán của nền kinh tế.

Vị thế của UBCK

Nhiệm vụ trọng tâm của UBCK hiện là quản lý, giám sát và xử lý, để tạo lập và duy trì một thị trường công bằng, minh bạch và phát triển. Về tính chất quản lý, trong chức năng quản lý nhà nước của Bộ Tài chính và UBCK cho thấy, nhiều điều không phù hợp với nhau.

Phạm vi và đối tượng quản lý của UBCK đang ngày càng rộng hơn: hàng ngàn công ty đại chúng, hàng trăm CTCK, quỹ đầu tư và công ty quản lý quỹ đầu tư, hàng triệu tài khoản của người đầu tư. Những vấn đề của UBCK là vấn đề của thị trường, đòi hỏi phải giải quyết nhanh. Trong khi đó, theo quy chế làm việc của Bộ Tài chính, UBCK đang như là một vụ chức năng với vai trò quản lý rất hạn chế, chủ yếu là đơn vị tham mưu.

Trong thời gian qua, việc chưa có những giải pháp kịp thời ứng phó với tình hình thị trường, cơ chế chính sách, không theo kịp thực tế... có một phần nguyên do từ cơ chế này. Do đó, đã đến lúc tách UBCK ra thành một cơ quan độc lập, có quyền quyết định các vấn đề của thị trường, có quyền ban hành văn bản hướng dẫn Luật cũng như việc thực hiện cổ phần hóa các DNNN.

Theo Đầu tư chứng khoán